Intervju sa Gordanom Drobnjak, izvršnom direktoricom Društva za upravljanje Evropskim dobrovoljnim penzijskim fondom
- Evropski dobrovoljni penzijski fond! Sam naziv „evropski“ budi pažnju. Možete li nam što decidnije i kraće odgovoriti na novinarskih 5W kako bi kod radnika podstakli dodatno interesovanje. Dakle: Evropski dobrovoljni penzijski fond: Ko? Šta? Kada? Gdje i Zašto?
Duži period je postojala inicijativa i pregovori između Društva za upravljanje PREF-om, Evropske banke za obnovu i razvoj (EBRD) i Skupne Pokojninske družbe dd iz Ljubljane (Skupna dd-članica Triglav Grupe) za zajedničko osnivanje Društva za upravljanje dobrovoljnim penzijskim fondom u Republici Srpskoj. U julu 2016. godine definisana je konačna lista uslova kojim su usaglašeni osnovni elementi ovog projekta. Takođe, Vlada Republike Srpske je bila upoznata sa svim detaljima ovog projekta, te ga je putem prihvatanja informacija o njemu i podržala.
Između ostalog, definisano je da će iznos osnovnog kapitala iznositi 4.400.000 KM, usaglašena je struktura vlasništva prema kojoj će EBRD imati 33% udjela (16,5% EBRD i 16,5% ENEF – Fond za razvoj preduzeća kojim upravlja EBRD), Penzijski rezervni fond – PREF 33% udjela i Skupna dd 34%. Svakodnevno upravljanje u Društvu je nadležnost Izvršnog odbora, koji, prema imenovanju sa osnivačke skupštine, čine direktor Tomaž Završnik (koji na ovo mjesto dolazi sa pozicije ovlaštenika/pomoćnika Uprave u Skupni d.d.) i izvršni direktor Gordana Drobnjak (dotadašnji izvršni direktor Društva za upravljanje Penzijskim rezervnim fondom Republike Srpske). Društvo za upravljanje EPF-om je domaće pravno lice sa sjedištem u Banjoj Luci, Ulica Kralja Petra I Karađorđevića 109/3.
Evropski dobrovoljni penzijski fond je prvi dobrovoljni penzijski fond na prostoru Republike Srpske i Bosne i Hercegovine, i on je u vlasništvu svojih članova. Misija Evropskog dobrovoljnog penzijskog fonda je da bude partner od povjerenja i pojedincima i poslodavcima, koji će na odgovoran način upravljati povjerenim sredstvima do trenutka isplate sačuvanog novca. Ovakva vrsta fondova u zemljama okruženja postoji već više od 15 godina i vjerujemo da i građani Republike Srpske i Bosne i Hercegovine treba da imaju tu mogućnost.
- Kakva je razlika između obaveznog (državnog) penzijskog osiguranja i dobrovoljnog (privatnog)?
Kako i samo ime kaže, uplate u dobrovoljni penzijski fond (treći stub penzijskog sistema) su dobrovoljne, dok je uplata doprinosa u prvi stub (tzv. državna penzija) obavezna i definisana zakonskim propisima, kao odeđeni procenat bruto plate zaposlenih. Uplate obaveznog penzijskog osiguranja (prvi stub) predstavljaju osnovu za isplatu tekućih penzija, te će sadašnji zaposleni iz ovog stuba primati penzije u visini koja će zavisiti od budućih uplata zaposlenih kada onu budu penzioneri, dok se uplate u treći stub (dobrovoljno penzijsko osiguranje) akumuliraju na ličnom računu svakog člana fonda. Isplate akumuliranih suma iz trećeg stuba zavise isključivo od uplaćenih iznosa od strane članova fonda, dužine perioda akumulacije i prinosa ostvarenih na ta sredstva.
Dakle, uplate u treći stub su dobrovoljne, fleksibilne, kako iznosom, tako i periodom uplate, i predstavljaju ličnu imovinu člana fonda.
- Dobrovoljno penzijsko privatno osiguranje asocira na brojne ponude osiguravajućih kuća koje nude životna osiguranja. Kakva je razlika između životnog osiguraanja i dobrovoljnog privatnog penzijskog fonda?
Za početak, najvažnije je reći da su to potpuno dva različita finansijska proizvoda. Osnovna funkcija životnog osiguranja je osiguranje od rizika, dok mu je štednja tek sporedna funkcija. Namjera privatne penzije je, prije svega – štednja za budućnost. U tom smislu, privatna penzija znači odgovornost prema sebi, a posredno i svojoj porodici u smislu lične finansijske nezavisnosti, a životno osiguranje odgovornost prema porodici.
Važna razlika između privatnih penzija i životnog osiguranja je i fleksibinost programa dobrovoljnih penzijskih fondova, pošto svi članovi penzijskih fondova mogu sami da kreiraju dinamiku uplata i mijenjaju iznose. Takođe, kod penzijskih fondova nema nikakavih penala, kao što je to slučaj u životnim osiguranju ukoliko se prestane sa uplaćivanjem. Kod privatnih penzija postoje i poreske olakšice za poslodavce na određeni uplaćeni iznos (do 1200 KM godišnje/100 KM mjesečno). A u slučaju da prestanete sa uplatama, a niste ostvarili uslov da možete podići novac – novac vas „čeka“ dok ne ispunite jedan od uslova za isplatu.
- Da li je privatna penzija povezana sa radnim stažom? Odnosno, da li visina penzije zavisi isključivo od visine uplata ili i dužine vremenskog perioda, odnosno radnog staža za koji je uplaćivano?
Prednost privatne penzije je između ostalog i što je dostupna svima bez obzira na formalni radni staž, te s njim nije povezana, već zavisi od dužine perioda uplaćivanja u dobrovoljni penzijski fond.
- Da li uplata poslodavca od npr. 30,00 KM utiče na bilo koje dosadašnje stečeno pravo radnika?
Iznos dobrovoljnog penzijskog doprinosa od 30,00 KM koji uplaćuje poslodavac iz sopstvenih sredstava ni na koji način ne utiče negativno na bilo koje pravo radnika zaposlenog na neodređeno vrijeme, tj. ne smanjuje mu se ni iznos plate, niti iznos osnovice za državnu penziju. Svakom radniku zaposlenom na neodređeno vrijeme se pruža mogućnost da, pored navedenog iznosa od 30,00 KM, preusmjeri i dio svoje bruto plate na svoj individualni račun u EPF-u, i na taj način uveća pojedinačni iznos dobrovoljnog penzijskog doprinosa na mjesečnom nivou, što mu u perspektivi (kada stekne uslov za raspolaganje novcem) omogućava veći novčani iznos dobrovoljne penzije.
- Opšte je poznato da ne postoji ekonomija bez rizika. Da li postoji rizik od gubitka uplaćenog novca i koliki je taj rizik kada je u pitanju ova vrsta ulaganja? Da li Evropski privatni penzioni fond dio rizika prenosi odnosno da li koristi usluge reosiguravatelja ili čak retrocesionara?
Da, rizik postoji. Ne postoji ulaganje koje se po definiciji može smatrati kao bezrizično, bilo da je riječ o ulaganju u nekretnine, fondove, banke, životna osiguranja, umjetnine ili druge generalno prihvaćene investicione opcije.
U zavisnosti od namjene ulaganja, zavisi i očekivani rizik, ali i prinos istog. Ulaganja u penzije se smatraju ulaganjima sa kojima se preuzimaju izuzetno niski rizici invesiranja, jer je njihov značaj veliki ne samo za pojedince koji su članovi fondova, već i za države koje su odgovorne za ukupnu socijalnu politiku. U skladu s tim, država je preko regulatora zadužena da obezbijedi što veću sigurnost i stabilnost ulaganja u penzijske fondove, što i čini propisivanjem regulative u vezi sa dozvoljenim ulaganjem i nadzorom. Društvo za upravljanje (samim tim, i njegovi osnivači) garantuje iznos od 50% svih neto izvršenih uplata (uplata u EPF umanjenih za ulaznu proviziju), uvećan za garantovani godišnji prinos koji iznosi 0,10%. Iznos garantovanih sredstava na individualnom računu člana EPF-a će zavisiti od dužine perioda ulaganja u EPF, visine uplata, kao i broja uplata i broja isplata iz EPF. Član EPF-a preuzima rizik ulaganja iznad garantovanog godišnjeg prinosa obračunatog na prethodno navedeni način.
U skladu sa tim, uslovi za obavljanje poslova upravljanja dobrovoljnim penzijskim fondovima su definisani na način da samo finansijske institucije koja imaju dobru reputaciju mogu biti osnivači društava za upravljanje, a tako je definisana i vlasnička struktura Društva za upravljanje EPF-om, u kojoj su podjednako zastupljeni osnivači sa dugogodišnjim iskustvom iz ove oblasti (Skupna dd), jedan od najvećih lokalnih fondova (PREF) i jedna od najvećih međunarodno poznatih finansijskih institucija (EBRD).
- Šta ako klijent više nije u mogućnosti ili ne želi da uplaćuje sredstva? Kada može podići novac i da li tačno onoliko novca koliko je uplatio ili možda postoji neka nadoknada, odnosno kamata na štednju?
Kada član EPF-a prestane sa uplatama, nema nikakvih posljedica i penala, osim što nema više priliva na njegov lični račun – jer ne uplaćuje sredstva. Ipak, ako prekinete sa uplatama, novac i dalje radi za vas i dalje se investira i na kraju, kada riješite da koristite dopunsku penziju, dobijate kvalitetnu štednju. Novac se može podići sa napunjenih 58 godina života ili sa napunjenih 53 godine života i najmanje 5 godina akumuliranja (uplata). Povlačenje novca mora da počne najkasnije sa napunjenih 70 godina života. Ušteđeni novac je moguće povući u jednokratnom iznosu ili u vidu programirane isplate, u skladu sa opredeljenjem člana fonda.
EPF investira uplaćena sredstva u skladu sa svojom investicionom politikom i zakonskim ograničenjima, te u skladu sa investicijama koje napravi ostvaruje i prinos na investirana sredstva. Prinos se obračunava kao neto prinos, odnosno nakon odbitka naknada i troškova i izražava se kao prinos na godišnjem nivou. Prinos ostvaren u posljednjih 12 mjeseci (jun 2019./jun 2018.) iznosi 5,23633%. Prinos ostvaren u toku 2018. godine iznosi 3,77661%. Prinos od početka poslovanja (od 30.11.2017. godine) do 30.06.2019. godine iznosi 1,94281%. Prethodno ostvareni prinosi ne predstavljaju garanciju budućih prinosa. Budući prinosi mogu biti viši ili niži.
- Svjedoci smo da se državne
penzije s vremena na vrijeme povećavaju izraženo u procentima.
Ako fond ostvaruje profit od poslovanja, da li od tog profita može s vremena na vrijeme da se povećava anuitet isplata, nevezano za visinu i period uplata? Kao kod radnika trinaesta plata ukoliko firma dobro posluje? Odnosno da li postoji mogućnost povećanja privatne penzije ili su anuiteti uvijek isti?
Nakon što član fonda stekne uslove za povlačenje sredstava i odluči se da ih povuče (dakle, od tog momenta pa nadalje ne uplaćuje više penzijski doprinos), ima pravo da jednokratno povuče kompletan akumulirani iznos. Ako se odluči na varijantu programirane isplate, u momentu kada krene povlačiti sredstva, izračuna se koliko posjeduje investicionih jedinica na taj dan (to je odnos akumulirane sume i vrijednosti investicione jedinice). Član fonda odredi plan isplate (recimo, mjesečno, sledećih 5 godina), te bi se onda ukupan broj investicionih jedinica koje posjeduje podijelio sa brojem programiranih isplata (5×12=60). Svakog mjeseca bi mu se isplaćivala vrijednost tako određenih investicionih jedinica (ukupan broj investicionih jedinica podijeljen sa 60, u navedenom pretpopstavljenom slučaju), a eventualni profit bi uticao da vrijednost investicione jedinice bude veća, a samim tim i isplata.
Dakle, odgovor je da, ostvareni profit se automatski, na dnevnoj bazi, pripisuje članu fonda, povećanjem vrijednosti investicione jedinice, i u periodu isplate.
- Spomenuli ste investicione jedinice, za one manje upućene, kako nebi poistovijetili investicionu jedinicu sa anuitetom, možete li nam pojasniti šta je investiciona jedinica, čemu služi i kako se izračunava?
Investiciona jedinica predstavlja srazmjerni obračunski udio u ukupnoj neto imovini Fonda i mijenja se sa promjenom neto vrijednosti imovine Fonda. Početna vrijednost investicione jedinice iznosi 10,00 KM. Uplatom penzijskog doprinosa, član Fonda kupuje odgovarajući broj investicionih jedinica po vrijednosti investicione jedinice obračunate na dan vrednovanja. Ukupna vrijednost svih investicionih jedinica Fonda uvijek je jednaka neto vrijednosti imovine Fonda.
Broj investicionih jedinica po uplati izračunava se kao decimalni broj (sa pet decimala) dobijen dijeljenjem iznosa transakcija sa vrijednošću investicione jedinice koja je obračunata na dan kada su uplaćeni doprinosi prispjeli na račun Fonda.
Društvo je dužno da na individualnom računu člana Fonda svakodnevno evidentira broj i vrijednost investicionih jedinica za tog člana, kao i da svakodnevno vrši obračun broja investicionih jedinica i utvrđuje njihovu vrijednost. Društvo evidentira
investicione jedinice na individualnom računu člana Fonda u formi elektronskog zapisa u informacionom sistemu Društva. Kretanje vrijednosti investicione jedinice je jedan od parametara uspiješnosti poslovanja Fonda.
Obračun vrijednosti imovine Fonda vrši se svakodnevno. Dan vrednovanja imovine Fonda (t) jeste dan koji prethodi danu obračuna vrijednosti neto imovine Fonda (t+1). Neto vrijednost imovine Fonda jednaka je razlici vrijednosti imovine i obaveza Fonda na isti dan, odnosno proizvodu broja investicionih jedinica i vrijednosti investicione jedinice. U momentu uplate, vrši se preračun u obračunske, investicione jedinice na individualnom računu člana Fonda, a u momentu isplate, vrši se preračun investicionih jedinica u konvertibilne marke.
Jednostavnije rečeno, investiciona jedinica je udio koji član fonda dobije prilikom uplate svakog doprinosa, služi za praćenje uspješnosti poslovanja fonda i izračunava se svakodnevno.
Slava Bogdanović, dopisnik
organizator informativne djelatnosti
ZP „RiTE Gacko“ a.d. Gacko